Niet gesproken toch gehoord
Niet gesproken, toch gehoord.
‘Ik wil niets zeggen, dat durf ik niet’, antwoordt de twaalfjarige Pim als zijn moeder Annet vraagt of hij ook iets wil zeggen tijdens de uitvaart.
Niet gesproken, toch gehoord.
‘Ik wil niets zeggen, dat durf ik niet’, antwoordt de twaalfjarige Pim als zijn moeder Annet vraagt of hij ook iets wil zeggen tijdens de uitvaart.
Tineke kijkt de groep rond terwijl ze de jongste van het stel aan het verschonen is. In een hoekje, in de binnenzandbak, ziet ze Jelle zitten samen met nog drie kinderen. Terwijl Jelle elk kindje even aanraakt, hoort ze hem steeds zeggen; ‘niet dood’.
‘Ik las je artikel in de krant over je hond Doedel. Is het mogelijk een afspraak te maken om te praten over mijn uitvaart?’. Joop is een man van vijfenveertig. Hij heeft samen met zijn vrouw drie kinderen en sinds twee jaar de diagnose kanker.
Zoals ik al eens eerder heb geschreven, heeft mijn vader ervoor gekozen om zelf het leven te beëindigen. Hij was zijn hele leven al depressief en het idee dat hij nog minstens dertig jaar zou leven, was voor hem ondragelijk. Dat hij voor de dood koos, was heftig, maar wel begrijpelijk en hadden wij uiteindelijk ook vrede mee. Dat hij het zelf heeft moeten doen daarentegen, in alle eenzaamheid en als een groot geheim, dat is wat pijn deed. Waarom mocht en kon hij er niet voor kiezen het op een humane manier te doen? Dat heb ik echt nooit begrepen.
Maar goed, het was 2001. Het inzicht dat psychisch lijden ook ondragelijk kon zijn, was toen nog niet echt een geaccepteerd gedachtengoed en het was verdomd moeilijk een arts zo ver te krijgen dat deze zou willen meewerken.
Inmiddels zijn we tweeëntwintig jaar verder en was ik in de veronderstelling dat er grote stappen gemaakt waren. En als je Google erop naslaat, kom je er al snel achter dat het wel degelijk mag, als er sprake is van vrijwilligheid, weloverwogenheid, ondraaglijkheid én uitzichtloosheid. En door met name dat laatste punt, uitzichtloosheid, blijft het, tweeëntwintig jaar later, nog steeds een zeer ingewikkeld verhaal. Er zijn maar weinig artsen en psychiaters die dat vast durven te stellen.
De afgelopen periode heb ik in mijn werk te maken gehad met twee mensen, eentje van halverwege de zestig en eentje van eind veertig. Beiden lichamelijk gezonde mensen die al zo lang als ze zich kunnen herinneren te maken hebben met zware depressies of andere psychiatrische problematieken. Twee mensen die verlangen dat het psychisch ongemak stopt. Twee mensen die alle hulpverlening die er is, al langs hebben zien komen. Twee mensen die zich zó naar voelen, dat de dood als een verlichting voelt. Twee mensen die volgens de professionals voldoen aan de criteria; vrijwilligheid, weloverwogenheid, ondraaglijkheid en uitzichtloosheid. Maar toch willen zij hen niet euthanaseren. En is de overstap naar een andere arts voor hen een te langslepend proces.
Deze mensen kunnen er natuurlijk voor kiezen om ergens eenzaam en alleen, net als mijn vader, hun leven te beëindigen en zich waar en hoe dan ook te laten vinden door hun geliefden. Maar dat willen ze niet. Het enige dat ze willen, is sterven in de nabijheid van hun geliefden, op een legale manier, zodat diezelfde geliefden straks niet ineens medeplichtig zijn aan een zelfdoding of ze op een nare manier ergens vinden.
En wat doen deze twee mensen dus? Zij kiezen voor een soort van versterven; stoppen met eten en drinken met de dood als gevolg. En dat is een hele moeilijke beslissing, want iedereen die zich daar een beetje op inleest, weet dat dit bij een gezond lichaam een zeer heftig proces kan zijn. Wat een moed moet je dan hebben!
Maar waarom is het anno 2023 nog steeds zo moeilijk om op een humane manier zelf te mogen bepalen dat het genoeg geweest is, dat het leven zoveel pijn doet, op welke manier dan ook, dat je wil kiezen voor het einde?
Noot: Dit is geen pleidooi voor zelfdoding. De situaties waarover ik schrijf (incl, mijn vader), zijn personen waarvan de psychiaters aangegeven hebben uitbehandeld te zijn en volledig door de belangrijke personen om hen heen gesteund worden in hun keuze.
Mocht jij of iemand in je omgeving gedachten hebben over zelfdoding, neem dan contact op met 113 zelfmoordpreventie.
Indringend kijken de twee mannen mij aan. Eentje draagt een donkere zonnebril. Al kan ik zijn ogen niet zien, de dreiging die ervan uitgaat, is niet minder voelbaar.
Met knikkende knieën staat ze op en kijkt om zich heen. Terwijl de instructeur het tuigje van haar parachute los klikt, gaat haar blik naar boven de lucht in.
‘Ze blijft maar vragen stellen over waar zijn lichaam nu is’, zegt de moeder van Roos aan de telefoon. Roos is zes jaar en heeft drie maanden geleden afscheid moeten nemen van haar vader.
Wel eens het gevoel gehad op de set van Debiteuren/crediteuren* rond te lopen?
Ik wel!
‘Mam, ik wil wél een kuhusss’, roept mijn dochter met drammerige stem als ik de deur uit loop. ‘Nee, bekijk het maar’, roep ik haar toe.
‘Hij is helemaal de kluts kwijt’, hoor ik zijn zusje zeggen aan de andere kant van de telefoon.
‘Wat trek jij eigenlijk aan op mama’s uitvaart?’, vraagt Anja aan haar zus Hester.
Het is twee dagen voor het afscheid.
Een zeer indringende, onaangename geur komt ons tegemoet als we voor de deur staan.
Ik heb een melding via de gemeente gekregen dat er een mevrouw in haar huis gevonden is.
‘Weet jij eigenlijk al hoe je zou willen dat je uitvaart eruitziet als het zover is?’, vraagt ze me terwijl ze een slok van haar thee neemt.
Het is 2.00 uur ’s nachts als ze wakker schrikt en voelt dat ze in haar broek heeft geplast. Direct daarna krijgt ze een verschrikkelijke kramp in haar buik en raakt ze volledig in paniek. Ze heeft niet in haar broek geplast, haar vliezen zijn gebroken en dat is foute boel bij 26 weken zwangerschap.
Terwijl ze het bed waarop haar man ligt weg ziet rijden de lange, hard verlichte gang door, op weg naar de operatiekamer, blijven zijn woorden door haar hoofd galmen: ‘Nee, dat wil ik niet.’
Het is zaterdag, einde van de middag en ik kom net terug van een uitvaart.
Ik open mijn computer, want ik moet mijn column voor deze maand nog schrijven.
Normaal gesproken heb ik meer dan genoeg stof om over te schrijven en type ik in één zucht een nieuwe column.
Maar dit keer niet.
“Als ik daar boven ben, geef ik je een teken”, zei hij. “Wel graag een helder teken, zodat ik zeker weet dat jij het bent en het geen toeval is. Dus niet in de vorm van een vlinder of zo. Gooi maar een kokosnoot voor mijn voeten neer.”
Ik kom de kleine woning binnen. Serge ligt op een bed midden in de huiskamer. Naast hem ligt een tekkel dicht tegen hem aangekropen.
Het hondje geeft geen kik als ik naar Serge toe loop om me voor te stellen en hem een hand te geven.
“Ik wist het, ik wist het!”, schreeuwt ze tegen haar man Dirk.
Kokend van woede loopt ze het huis uit. Pakt haar fiets uit de schuur en fietst weg. Doelloos fietst ze rond. Woedend is ze.
“We hebben je telefoonnummer van onze huisarts gekregen”. Even blijft het stil aan de andere kant van de telefoon. Dan: “mijn vrouw is uitbehandeld. We hebben drie kinderen en we hebben geen idee hoe we het moeten aanpakken. Kun je ons helpen?”
Het voelt vreemd als hij naar binnen loopt. Al dertig jaar is hij niet meer in dit huis geweest. Hij loopt door de gang.
Het is vaak op de derde dag dat mensen wat persoonlijkere vragen aan mij gaan stellen. Zo ook in deze familie.
“HOU NOU TOCH EENS OP!!!” schreeuwt Marion van achter de tafel naar de kinderen.
“Heb je het al gehoord? Mandy is nog geen 6 maanden dood en hij heeft alweer een nieuwe vriendin. En hij maar zeggen dat ze zijn grote liefde was. Nou, als je zo snel al iemand anders hebt, is dat dus gewoon onzin. Belachelijk!”
Het woord respect vind ik een heel lastige. Ik merk dat het woord te pas en te onpas gebruikt wordt. Zeker in de branche waarin ik me begeef.
Vaak lijkt het gebruikt te worden op het moment, dat iemand eigenlijk niet goed kan beargumenteren waarom iets gedaan of gezegd wordt.
Iedereen kent wel van die momenten waarop je ziet dat iets niet goed gaat en je niets anders kan doen dan afwachten en uit wanhoop toevlucht zoeken tot schietgebedjes.
Kan jij je zo’n moment herinneren?
De mijne weet ik nog precies.
Het einde van het Coronatijdperk lijkt eindelijk in zicht. Eerder heb ik al eens aandacht besteed aan dit onderwerp. Eigenlijk was ik van plan het er niet meer over te hebben. Gewoon negeren, kop in het zand en wachten tot het voorbij is.
‘Lieve Sem,
Wat een vreselijke tijd is dit hè schat, ik moet heel veel aan jullie denken. Je hebt het zo goed gedaan de afgelopen tijd, ook bij de uitvaart. Je bent zo lief voor mama en Amber, je kunt echt zien dat jij al een grote vent bent, de man in huis. Mama mag maar blij zijn met jou.
Ik ben super trots op je.
Dikke kus van tante Lies’
Terwijl ik in de huiskamer van het zorgcomplex sta te wachten, op de verpleegkundige voor de papieren, kijk ik rond.
Er zitten vier mensen in de huiskamer. Allemaal zwaar dementerend. Een man zit onderuitgezakt, slapend in zijn stoel.
Als ik binnen kom lopen bij het wooncentrum, word ik al opgewacht door een man. Hij is op leeftijd en even denk ik dat hij een bewoner is. Maar als hij zich dan voorstelt als Henk en al pratend over het overlijden van mevrouw, mij de weg wijst naar haar kamer, laat ik deze gedachte varen.